Neden “mış” gibi yapmak yerine canlı işlem almalısınız?
Piyasada verilen birçok eğitimde süreç almaya başlamadan evvel düzmece süreç alması (paper trading) ya da bol bol geriye dönük test (backtesting) yapması önerilmektedir. Bugünkü yazımda öncelikle bu iki kavramın ne olduğunu konuştuktan sonra neden paper trading yahut backtestler yerine canlı süreçler (livetesting) yapmanız gerektiğini tartışacağım.
Paper trading bireylerin canlı piyasalarda kendi paralarını riske etmeden güya süreç yapıyormuşçasına grafik tahlili yapılabilen platformlar üzerinden (TradingView, ProRealTime vb.) düzmece alım-satım süreçleri yapabilmesine denmektedir. Örneğin TradingView üzerinden paper trading yapmak istediğinizde platform size 100 bin dolarlık bir bakiye sunmakta, sizler de bu bakiyeyi dilediğiniz stratejileri test etmek için kullanabilmektesiniz. Bu bakiye bittikten ya da dilediğiniz kadar katladıktan sonra hiçbir şey olmamaktadır. Hasebiyle yaptığınız şey sırf stratejilerinizi ve yatırım kararlarınızı test etmektir. Çoklukla bu yolla paranızı riske atmadan süreç hünerlerinizi geliştirebileceğiniz, gerçek bir süreç alıyormuş üzere yaparak alım-satım kasınızı güçlendireceğiniz, süreçleriniz başarısız olduktan sonra yanlışlarınızı tespit edebileceğiniz ve deneysel fikirlerinizi test edebileceğiniz söylenir. Bunlar kısmen yanlışsız olmakla birlikte aslında bir bakıma yanlıştır.
Kendi paranız üzerinden süreç yapmakla oburlarının parası yahut uydurma para üzerinden süreç yapmak birebir ruhsal temellere sahip değildir. Amerikalı iktisat profesörü Michael C. Jensen tarafından ortaya atılan Asil-Vekil Problemi’ne (Principal-Agent Problem) nazaran bir paranın sahibiyle onu denetim eden kişinin çıkarları ve hedefleri birebir değildir.
Örneğin bir arkadaşınızın parasıyla yüzdelik komite üzerinden süreç yaptığınızı düşünelim. Öncesinde risklerini ve parayı kaybedebileceğinizi de kendisiyle konuştunuz. Bu noktada emeliniz hem arkadaşınıza (ve dolaylı yoldan diğerlerine) kendinizi kanıtlamak hem de kazanabileceğiniz en yüksek paraları kazanmak (böylece komite aracılığıyla kazanacağınız para ölçüsü da artacaktır) olacaktır. Arkadaşınızın hedefiyse emek vermeden, sadece sermaye sağlayarak çok para kazanmak ancak bunu yaparken de para kaybetmemek olacaktır. Bu noktada bir çıkar ve gaye çatışması görülmektedir. Siz bu gayenize ulaşmaya çalışırken olağanda almayacağınız riskleri alabilir, daha fazla parayı ortaya atabilir, temel prensip ve kurallarınızı çiğneyebilir, bir nevi kumar oynar üzere hareket edebilir ve parayı katlamaya çalışabilirsiniz. Öte yandan kendi paranızla süreç alıyor olsaydınız elinizdeki para hudutlu olduğundan birebir riskleri alır mıydınız?
Paper trading nedir?
Paper trading’i de kısmen arkadaşınızın parasıyla süreç alıyor üzere düşünebilirsiniz, kendinizin olmayan bir parayla savurgan bir formda süreç alabildiğiniz ve rastgele bir sonun olmadığı, dilediğiniz kadar test hakkınız ve yanılgı yapma bahtınız olan bir simülasyon.
Paper trading ile gerçek süreç almanın tıpkı ruhsal temellere sahip olmadığını belirtmiştik. Bunu temellendirecek olursak birinci olarak şahıslar oburlarının parasıyla süreç aldığında daha riskli kararlar alabilmektedir zira kendileri için rastgele bir riskli durum bulunmamaktadır, sırf ortamı terk ederek dahi sonuçlarından kaçabilirler. Öte yandan yüksek kârlar elde edilmesi durumunda ise kişinin yararı da çok fazla olacaktır. Bu durum içerisinde ahlaki tehlikeler (moral hazard) barındırmaktadır. Üstte bahsetmiş olduğumuz asil-vekil sorununun temelini de bu ahlaki tehlikeler oluşturmaktadır.
İkinci olarak beşerler kendi paralarıyla süreç alırken duygusal bir bağ kurmaktadır zira o parayı hangi zorluklarla kazandıklarını ve biriktirmeye çalıştıklarını bilmektedirler. Münasebetiyle o parayı riske etmek daha güç hale gelmektedir zira parayı kaybettikten sonra geriye getirmenin rastgele bir yolu yoktur ve bu durum bireylerde gerilim, ıstırap, endişe üzere hisler yaratmaktadır. Öte yandan diğerinin parasındaysa bu türlü bir duygusal bağ bulunmamaktadır.
Bir öbür kavramımıza dönecek olursak geriye dönük test (backtest), geçmişteki fiyat hareketlerine bakılarak sahip olduğunuz stratejilerin ve modellerin test edilmesi manasına gelmektedir. Örneğin geçmişte yükselen kama formasyonunun nasıl çalıştığına bakmak isteyen birisi 2021-2022 aralığındaki “ENJ” grafiğini incelerse bu stratejinin çalıştığını düşünerek bu üslup formasyon arayışına girebilir. Verilmesi en kolay örnek formasyon olduğu için bu örneği seçtim lakin bahsettiğim durum tüm tahlil prosedürlerine uygulanabilir. Buradaki sorunsal durum ise fiyat hareketlerinin hangi istikamete gideceğini hiçbir vakit bilmemenizdir. Bir fiyat hareketi gerçekleştikten sonra onu isimlendirmek (Bknz: Biliyordum yanlılığı) her ne kadar akla yatkın gelse de süreç alınmadığı sürece elinizdeki stratejinin çalıştığına dair ek konfirmasyondan öteye geçmemektedir. Fiyatın sonraki hareketinin ne olacağını bilmediğiniz için süreç sırasındayken o stratejinin çalışıp çalışmayacağını da hiçbir vakit bilemeyeceksiniz.
Kriptoda formasyonların sonu yok
Birçok fenomende gözlemlediğim bir durumdan örnek vermek istiyorum. Bireyler öncelikle aşağıdaki grafiğin sol tarafına bakarak bunun bayrak-flama örneği olduğunu söyleyerek daha üstleri hedefleyeceğini söylemekte, sonrasında aşağı istikametli gittiği durumda bayrak-flamanın başarısız olduğunu ve birebir oranda aşağı istikametli gideceğini tez etmekte, akabinde grafiklerini alçalan üçgen grafiğine çevirmekte, o da çalışmayınca yükselen kanal formasyonu olduğunu belirtmekte ve en son yükselen kamaya döndüğünü tabir etmektedirler. Görülebileceği üzere bunun bir hududu yoktur ve fiyat hareketine nazaran daima fikir değiştirmek bilhassa kendi paranızla süreç aldığınız bir senaryoda ferdî güzel oluşunuz, psikolojiniz ve bakiyeniz için hiç sağlıklı değildir.
Fiyatın sonraki hareketlerini gördüğünüz senaryoda backtest’lerin de sağlıklı olduğunu söylemek benim açımdan epeyce güç. Şayet TradingView’da yahut öbür platformlarda pro yahut premium üyeliğiniz varsa sonraki fiyat hareketlerini görmenizi engelleyecek halde backtest yapabilirsiniz (yeniden oynat seçeneği ile bunu yapabiliyorsunuz), bu görece daha sağlıklıdır zira sonraki fiyat hareketlerini görmediğiniz için hızlandırılmış bir biçimde kendi stratejilerinizin çalışıp çalışmadığını test edebilirsiniz.
Cüzi ölçülerle canlı süreç açmak
Piyasada severek takip ettiğim bireylerin görüşlerini, kendi kişisel tecrübelerimi ve okumalarımı harmanladığımda bana nazaran backtest yahut paper trading yerine yapmanız gereken şey çok cüzi ölçülerle gerçek süreçler almaktır. Örneğin ben vadeli tarafta süreç almaya başladığım birinci vakitlerde 20 dolar üzerinden 5x kaldıraçla süreç almaktaydım. Kaybedeceğim ve kazanacağım para çok düşük olmasına karşın kendimi güya çok yüksek paralarla oynuyormuş üzere düşünerek o psikolojiye odaklamaya çalışıyordum. Stop olduğumda yahut liq olduğumda neler hissettiğimi not alıyordum. İşin ucunda stop olduğumda kaybettiğim para ekseriyetle bir kahve parası olmasına karşın kendi paranızın boş yere çarçur olması epey can sıkıcı. Çıkarlar ise epey keyifli olmakla birlikte motivasyonunuzu epey besliyor. Zira yüzdelik üzerinden hesaplama yaptığınızda şayet 100 dolar (5x’lik kaldıraçlı bir süreçte 20 dolarlık bir para 100 dolara denk gelmekte) yerine 10000 (2000×5) dolar ile süreç alsaydınız yüzde 10’luk bir çıkar bile 1000 dolara denk gelecekti. Ben bu süreçleri 20 dolar üzerinden 100 dolarlık üzere aldığımda kazandığım para ise 10 dolara denk gelmekte ki bu da çok tatmin edici olmuyor.
Anlayabileceğiniz üzere size vurgulamak istediğim nokta bir mental geliştirmek için izlemeniz gereken yoldur. Emek vererek kazandığınız ve yatırım yapmak için kullandığınız paranızla kendi kural ve prensiplerinizi takip ederek asgarî riskle güçlü bir mental geliştirmek ve al-sat kasınızı güçlendirmek epey mümkün.
