Borsada tek başına
Peter Lynch, Robert Kiyosaki, Warren Buffett, Charlie Munger, Benjamin Graham, Mark Douglas, Morgan Housel üzere isimleri neredeyse herkes duymuştur. Finansal okuryazarlık kitapları yazıldığında bireylerin karşısına çıkan birinci isimler ekseriyetle bunlar olmaktadır. Her biri birbirinden bedelli bilgi birikimi ve geçmişe sahip olup deneyimlerini ve müşahedelerini yazıya dökmüş, bireylerin finansal okuryazarlığını geliştirebilmesi ve farklı bakış açıları kazanabilmesi için epeyce uygun kitaplar yazmışlardır. Birçok kişi bu şahıslara içeriklerinde yer verse de çok az kişi yazmış oldukları kitapları sahiden okumuştur. Türkiye bağlamında kitap okuma kültürünün olmayışı ve şahısların dikkat müddetlerinin hayli kısa olması bunun en büyük nedenlerinden birisidir. Ben de bundan ötürü kitaplardan etkilendiğim kimi kısımları alıntılayıp notlarımı sizlerle paylaşabileceğim yeni bir yazı serisine başlayacağım. Böylelikle sizler de kitapları okumasanız dahi kıymetli olan noktalardan kimilerini öğrenmiş olacaksınız. Seriye birinci olarak en çok etkilendiğim bireylerden birisi olan Peter Lynch ile başlamak istiyorum.
“Profesyonellere kulak asmayın”
Peter Lynch’in birinci tavsiyesi “Sakın profesyonellere kulak asmayın” olmuş. Bu hayli manidar bir başlangıç zira piyasalar hakkında bilgisi olmayan neredeyse herkes diğerlerinin telaffuzlarına dayanarak hareket etmekte (Kripto fenomenlerine neden güveniliyor? isimli serimi okuyabilirsiniz), işin uzmanlarını dinlerse süratli bir biçimde güçlü olabileceğine inanmakta. Meğer Peter Lynch’e nazaran profesyonellerin başka yatırımcılardan farkı, “bildiğini düşündüklerini” satma hüneridir. Hiçbir bilgisi olmayan yatırımcılarsa bu bireyler tarafından yapılan “spekülasyonlara ve havalı sözlere” inanıp yatırım kararlarını tekrardan şekillendirmektedir.
Wall Street eski Yunanlılar üzere mi düşünüyor?
Peter Lynch birçok yatırımcının bilakis kendisini matematik, fizik, kimya üzere alanlarda değil ideoloji, tarih, psikoloji üzere toplumsal bilimlerde eğitmiş. İşin sırf mekanik olduğunu düşünmenin saçma olduğunu vurgulamış ve “Eğer formüllerle ya da sadece sayılarla açıklayabileceğimiz bir şey olsaydı herkesin şimdiye kadar çoktan varlıklı olmuş olması gerekirdi” demiş. Ona nazaran işin ideolojisini çözmek, mantıklı ve mantıklı olmayan yanlarını araştırmak, sağlam bir psikoloji inşa etmek çok daha rasyonel. Hatta Wall Street’in Eski Yunanlılar üzere düşündüğünü vurgulamıştır. “Eski Yunanlılar gün boyunca bir atın kaç dişi olduğunu tartışırlarmış. Atın ağzını açıp kaç dişi olduğuna bakarak karşılığı öğrenmek varken tartışarak yanıta ulaşabileceklerine inanırlarmış”. Benzeri mantıkla birçok kişi de borsadaki şirketlerin/coin’lerin fiyatlarının nereye gideceklerini araştırıyor, grafiklerin içerisinde boğuluyor ve grafikler üzerinde adeta fotoğraf çiziyor. Oysa şirketin ve yatırım yapılan eserin kendisini araştırmak çok daha mantıklı. Potansiyeli olan bir eser trendle de desteklenirse süratli bir formda yükseliş sergileyecektir.
Sürü psikolojisini anlamak
“Borsada ekseriyetle sürü psikolojisi kavramı hâkimdir. Bireyler potansiyeli olan âlâ bir şirketi ucuzdan almak yerine herkes o şirketi tercih etmeye başladığında almaya karar verir, zira öbürleri kesinlikle bir şey biliyor olmalıdır. Ayrıyeten sürüden farklı kalmanın riskli bir hareket olduğunu, herkesin tercih ettiğinin inançlı liman olduğunu düşünürler.” Emsal yanlılığın kripto bölümünde de olduğunu görmekteyiz, trend dediğimiz şeyin temel mantığının da sürü psikolojisi kavramına dayandığını söyleyebiliriz. Beşerler nedenini bilmeden sadece öbürleri da alıyor diye makul eserlere yöneliyorlar. Bilhassa Solana kumarhanelerinde yeni çıkan birçok kripto paranın süratli bir formda ivme kazanmasında yazılan öykülerin ve kitle hareketlerinin tesirli olduğunu görmekteyiz.
Dış seslerden soyutlanarak plana sadık kalmak
“Asıl bilgiler yazılı kaynaklarda olsa bile birçok yatırımcı duvarları dinlemeyi tercih eder. Dışarıdan duyduğumuz bilgiler bize daha cazip gelir zira hem ulaşılması kolaydır hem vakit kaybettirmez hem de gerçekliğini sorgulamayız aksi takdirde neden bize söylesinler? Borsa konusunda verilen öğütler ister uygun ister berbat olsun insanın aklına kazınıyor. Sonra da günün birinde hiç beklenmedik bir anda tekrar hatırlanıyor.” Münasebetiyle kararlarımızı, hislerimizi ve fikirlerimizi etkiliyor. Bu durum da birçok yatırımcının ne iş yaptığını bilmediği şirketlere yatırım yapmalarına neden oluyor. Kendimizi dış seslerden ne kadar soyutlayabilirsek planımıza o kadar sadık kalabiliriz. Bilhassa kripto dalında havalı birkaç sözcük, âlâ bir internet sitesi ve havalı editlerle birçok düzmece şirket para kaldırmaya çalışmaktadır, hasebiyle yeterli bir araştırma yapmak zorundasınız. Keşke kolay yoldan para kazanabilmenin bir yolu olsaydı lakin yaklaşık 8 milyar insanın yaşadığı bir dünyada kaynakların bir kısmını elde etmek için uğraştığınızı düşündüğünüzde aslında matematiksel olarak ne kadar sıkıntı bir şeyi başarmaya çalıştığınızı daha derin bir halde tekrar düşünebilirsiniz.
