Borsada tek başına (II): Döngüler ve psikolojik savaş
Peter Lynch’in yazdığı Borsada Tek Başına kitabının ikinci kısmıyla devam ediyoruz.
“Geçmişe bakıldığında pay senetleri için de döngüselliğin olduğu görülmekte. Borsa çöktükten sonra birçok kişi uzun bir mühlet boyunca borsaya küs kalmakta yahut borsadan uzaklaşmakta ancak borsa kıymet kazanmaya başladığında tekrar birçok kişi bunu bir fırsat olarak görmekte, yatırım yapmaya başlamakta. Buradaki sorun ise şu: Borsa çöktükten sonra birçok pay çok fazla paha kaybediyor, akabinde piyasalar kendilerini toparlamaya ve pay fiyatları da yükselmeye başlıyor. Beşerler ise pay fiyatları aslında yükseldikten sonra yatırım yapmaya başlıyor. Kazanmak isteyen bir yatırımcının yapması gereken ise riski alıp borsanın düştüğü zamanlarda/kriz vakitlerinde yatırım yapmaktır.”
Benzer döngüselliğin kripto dalında de olduğunu görmekteyiz. Grafikleri zamansal açıdan inceleyecek olursanız tekrarlayan örüntüleri görmeniz epey mümkündür. Birçok kişi boğanın ne vakit geleceğini sorgulamakta lakin piyasaların en meyyit olduğu ve herkesin küstüğü vakitlerde yatırım yapanlar ise çoktan boğa periyodunu yaşamaya başlamış durumda. Hasebiyle borsalardaki döngüsellikleri araştırarak uzun vadeli yatırımlar yapabilirsiniz.
Dip ya da zirve noktayı bilmek mümkün mü?
Öte yandan Peter Lynch herkesin karşıt psikolojiyle hareket ederek kendisinin daha zeki olduğunu düşündüğünü vurgulamakta. “Herkes yükseliş beklerken satıp, herkes düşüş beklerken alabileceğine inanan bir güruh yetişmeye başladı. Şahıslar kendilerinin herkesten daha yeterli olduğuna dair bir içgörüye sahip olmalarına karşın aslında herkes de onlar üzere düşünmekte. Asıl aksi psikolojiye sahip kişi borsanın en tabanda olduğu vakitte alıp en dorukta olduğu vakitte satabilen kişidir.” Bilişsel yanlılıklarla ilgili yazımızda da bu mevzuyu işlemiştik (“Kriptoda öbürleri alırken satmak, diğerleri satarken almaya dair” isimli yazıma bakabilirsiniz). Birinci olarak birçok kişi kendisinin daha zeki olduğuna, piyasadaki herkesten daha süratli bir halde marketi çözdüğüne, potansiyelinin başkalarından daha yüksek olduğuna inanma eğilimindedir. Herkesin çok düzgün olduğu bir yerde bu kadar kaybeden olması işin ironisini göstermektedir. İkinci olarak hiçbir vakit en taban ya da zirve noktayı bilmek mümkün değildir, bildiğini söyleyen birisi ya palavra atıyordur ya da bahtına bilmiştir. En tabanda alıp en zirvede satabileceğinizi düşünmek rasyonel olmayan seçenektir. Bu noktada yapılması gereken şey kademeli alım-satım stratejilerini benimsemek ve al-sat kasınızı güçlendirmektir. Böylelikle alımlarda maliyetinizi düşürerek taban noktaya daha çok yaklaşabilir, satımlarda da satış noktanızı daha üste gerçek çekerek kâr ölçünüzü yükseltebilirsiniz.
Birileri ziyan etmeli ki öbürleri kâr edebilsin
“Dikkatsiz bir yatırımcı daima olarak üç duygusal evreden geçer: kaygı, memnunluk ve teslim olma. Evvel borsanın düşeceğinden ya da iktisadın berbata gideceğinden endişelenerek uygun payları uygun fiyattan satın almaz. Sonra bu payları yüksek fiyattan satın alır ve fiyatlar yükseldiği için memnun olur. En sonunda da elindeki payların bedeli niyet pes eder ve bunları ziyanına satar.” Buna dair bir ekleme yapacak olursak sonrasında da birebir yatırımcılar bu kesimin bir kurmacadan ibaret olduğunu, dolandırıcılıktan diğer bir şeye hizmet etmediğini tez eder ve bu bölüme yatırım yapan bireyleri de eleştirir ve makus yorumlarda bulunur. Meğer var olan durum rasyonel açıdan incelendiğinde birileri ziyan etmeli ki öbürleri kâr edebilsin.
Alternatif aksiyon planlarının kıymeti
Herkesin çok kaygı duyduğu bir periyotta alım kararlarınızı, herkesin çok memnunluk duyduğu periyotlarda satım kararlarınızı tekrardan gözden geçirmelisiniz. Teslim olma kısmı ise “Elbet bir gün döner” kanısına sahip olan ve uzun bir mühlet boyunca hudut ve gerilimle olduğu yerde sayan yatırımcıları temsil etmektedir. Örneğin 2018 yılında en doruktan XRP alan bir yatırımcının tekrardan maliyetine gelmesi yedi yılını aldı… Öte yandan 2021’de Solana alan bir kişi ise üç yıl bekledi. Anlayacağınız akıllı bir yatırımcı sadece hisleriyle hareket edip pes ettikten sonra yıllarca ziyanla beklemek yerine portföyünü faal olarak denetim etmeli, kendisine alternatif aksiyon planlamaları hazırlamalı ve makul bir düzeyden sonra ziyan kesmeyi bilmeli.
Düşen bıçağı tutmaya çalışmaya gerek var mı?
“Benzer doğrultuda amatör ve dikkatsiz yatırımcıların sahip olduğu kimi yaygın niyetler vardır”, “Bu kadar indikten sonra artık daha fazla inemez”, “İyi şirketlerin payları eninde sonunda yükselir”, “Borsa sabır ister, bu düşüş gözümüzü korkutamaz”, “Bir payın inebileceği en düşük fiyat evvelden bellidir” üzere laflar amatör yatırımcılar tarafından sık sık kullanılır ama yükselişin hududu olmadığı üzere düşüşün de hududu yoktur. Birçok amatör yatırımcı düşmeye başlayan bir eserin en taban fiyatını iddia edebileceğini düşünerek alım yapmaya çalışır ancak bu durum düşen bir bıçağı tutmaya çalışmak üzeredir. Halbuki bıçak yere saplandıktan sonra almak çok daha mantıklı bir hareket olacaktır. Alttan mal ekleyip maliyetini düşürmeye çalıştıkça fiyatlar daha fazla düşmeye devam ettiğinde şahıslar muazzam ziyanlara uğrayabilirler. Hasebiyle fiyatı düşmeye başlayan bir eseri bir müddet izledikten ve şirketle ilgili haberleri takip ettikten sonra portföye eklemek çok daha mantıklı bir stratejidir. Sadece fiyat hareketine bakılarak süreç yapılmaz, birebir vakitte haberleri ve şirketin projelerini de takip etmek zorundasınız.
“Bu kadar çıktıktan sonra artık daha fazla çıkamaz”. Bir payın ne kadar yükselebileceği konusunda iddia yapmaya çalışmak da epey anlamsızdır zira şirket eserlerini düzgünleştirmeye, kendini geliştirmeye ve yeni yatırımlar yapmaya devam ettikçe paylarının fiyat artışının sonu yoktur. Örneğin NVIDIA paylarının fiyatları yatırımcılar tarafından “Buradan düşer” dedikçe yükselmeye devam etti. Bu da hepimizin bildiği üzere yapay zekâ ile ilgili coin’leri de epeyce olumlu etkiledi. Özetle kuruluşun durumu yeterli olduğu sürece elden çıkarmanın bir mantığı yoktur, eserin fiyatı artmaya devam edebilir. Tıpkı vakitte birçok profesyonelin düşeceğini sav ettiği bir yerde erken satışlar yapan şahısların kaçırdığı kâr oranını düşünürseniz aslında Peter Lynch’in birinci tavsiyesiyle neyi kastettiğini anlayabilirsiniz.
